‘Het duingebied is qua biodiversiteit het rijkste natuurgebied van Europa’
Opeens is daar die omheining. Bij de Kwartellaan steil omhoog de duinen in, nog nahijgend linksaf het zandpad op, en daar prijkt rechts een grootmazig hekwerk van zo’n meter hoog. Bij nadere inspectie blijkt een aanzienlijk duingebied omsloten. Het groen barst de grond uit, vogels vliegen af en aan. Is er een enclave gecreëerd om de dieren meer rust te gunnen in het broedseizoen, nu tijdens de lockdown wandelen volkssport nummer één is geworden? Alle reden om mijn licht eens op te steken bij de Stichting Duinbehoud.
Enige tijd later loop ik met duinconsulent Eric Wisse langs de afrastering. Meteen valt ons oog op een vlinder met een oranje streep langs zijn vleugels: het oranjetipje, een zeldzaamheid die zich hier uitermate thuisvoelt. Zelf had ik al eerder konijnen gespot. We horen de nachtegaal uitbundig kwinkeleren. Het omheinde gebied blijkt een oase voor allerhande leven. Maar ik had het mis wat betreft de reden waarom het hek is geplaatst. ‘Het is schapengaas,’ legt Eric uit. ‘Schapen worden net als de Schotse hooglanders in de duinen ingezet voor natuurbeheer. Het terrein waar de kudde oorspronkelijk overnachtte, dreigde overbegraasd te raken. Dus zijn er twee nieuwe nachtplekken gecreëerd, één in Kijkduin – daar zitten de schapen nu – en één hier.’ Een prettige bijkomstigheid is dat loslopende honden de rust in het gebied niet meer verstoren, en mountainbikers evenmin. Terwijl het gebied voor dieren als vossen en konijnen wel toegankelijk blijft. ‘Die klimmen er makkelijk overheen of glippen eronderdoor.’
Inheemse soorten en exoten
Regelmatig blijven we even staan. Eric wijst mij op de hoge bogen van de hondsroos, een soort die in de duinen thuishoort, en op een plek met gevarieerde begroeiing. ‘Dit is een mooi struweeltje voor het winterkoninkje, er zitten veel insecten in. Mensen denken vaak dat vogels hoog in de bomen nestelen, maar veel soorten broeden juist laag. De nachtegaal zit bijna op de grond.’ Aha, denk ik, een extra reden om je hond aan de lijn te houden en als wandelaar niet allerlei sluiproutes te nemen. ‘Ook de meidoorn met zijn hechte bladerdek en bessen is een favoriete plek voor vogels. Daar zijn we zuinig op. Tijdens de vogeltrek komen veel vogels in dit gebied foerageren om op krachten te komen.’
De overal omhoog spruitende rimpelroos blijkt te zijn aangeplant bij de aanleg van het Westduinpark in de jaren ’30 van de vorige eeuw. De struik moest voor een natuurlijke barrière zorgen en wandelaars op de paden houden. Omdat deze plant geen natuurlijke vijanden kent, zoals bepaalde insecten, groeit hij de (duin)pan uit. Als de struik in het kader van soortenbeheer wordt verwijderd om nieuwe duinontwikkeling mogelijk te maken, moeten de wortels wel drie meter diep worden uitgegraven. De grote grazers knabbelen gelukkig graag aan de duinroos. Net als aan de scheuten van de esdoorn, een invasieve soort, die alomtegenwoordig is en vaak wordt gerooid om ruimte te scheppen. ‘Snelle groeiers concurreren met de omliggende vegetatie en verstoren zo het natuurlijke evenwicht.’ Maar ook de planten zelf kennen een bepaald ritme: ‘Vorig jaar stond het hier vol met voorjaarshelmkruid, nu zie je een enkele plant. We dachten dat dat met begrazing te maken had, maar het kan ook zijn dat die plant grond nodig heeft die aan bepaalde eisen moet voldoen. En dat hij in de loop der tijd de plek als het ware ongeschikt maakt voor zichzelf. Dat verklaart ook waarom hij zo zeldzaam is.’
Soortenrijkdom
Qua begroeiing is dit deel van de duinen sowieso een hybride gebied, originele duinvegetatie is verrijkt met uitheemse soorten. Verder speelt de stikstofneerslag een rol. Daardoor verrijkt de grond, en als er te veel voedingstoffen in de bodem zitten, gaan bepaalde planten overheersen. Kijk naar de woekerende braamstruik. ‘Duingrond is van nature voedselarm en juist op arme grond kunnen veel soorten naast elkaar bestaan, zonder dat een soort gaat domineren,’ vertelt Eric. ‘Een weiland in duingebied is oorspronkelijk geen grasland maar een veld vol bloemen en kruiden, kort gehouden door de konijnen. Het duingebied is qua biodiversiteit het rijkste natuurgebied van Europa.’
Om de grond weer te verschralen is er tussen 2011 en 2013 geplagd, de bovenste vruchtbare laag is eraf gehaald. Dat stimuleert de groei van de oorspronkelijke duinflora. Er ontstaan zogenaamde grijze duinen met allerlei mossen, als een soort kraamkamer voor de natuur. De steile zuidwanden van de zandheuvels, waar de wind vrij spel heeft, vormen eigenlijk een soort insectenhotel. Ook de duinhagedis legt er zijn eieren, om ze door de zon te laten uitbroeden. Dat proces raakt verstoord als honden kuilen graven en mensen erdoorheen ploegen op weg naar het uitkijkpunt bovenop een duintop of een van de vele verzonken bunkers. Het eenzame bordje verboden toegang negerend.
Spanningsveld
Is het een kwestie van tijd voor meer gebieden worden omheind? Dat zal niet snel gebeuren. ‘Indertijd zijn alle hekken weggehaald om de grazers de ruimte te geven. Zij spelen een belangrijke rol bij het openhouden van het terrein. Dat was oorspronkelijk de taak van de konijnen maar hun aantal nam drastisch af. Ook zijn veel paden opgeheven, het asfalt is weggehaald, om rustgebieden te creëren. Alleen zijn die niet meteen afgesloten met begroeiing. Tot zo’n twee jaar geleden, zag je dat mensen zich goed aan de regels hielden.’ Ik merk op dat veel paden zijn dichtgelegd met houtwallen. Heeft dat het gewenste effect? ‘Een takkenril maakt het grote publiek duidelijk dat het gebied is afgesloten. Als hooglanders een nieuw zijpaadje maken, heeft het dichtleggen van zo’n ‘ventiel’ weinig zin. Sommige mensen blijven ze openmaken, deels omdat ze niet weten dat ze in overtreding zijn. Er worden nu hier en daar korte kastanjehekken geplaatst, als een soort gebiedscommunicatie.’ Soms gaan mensen wel erg bruusk te werk in het kwetsbare duingebied. Achter het schapengaas is nog te zien hoe recent met een grondfrees een weg is gebaand dwars door de begroeiing.
Voorlichting
Mij lijkt een publiekscampagne op zijn plaats om duidelijk te maken wat het protocol in de duinen is. Een communicatieteam bedenkt momenteel wat de beste strategie is. Helderheid over wat wel en niet mag is van groot belang door de toenemende druk op het duingebied. Iedereen kan bijdragen aan het in stand houden van de balans tussen het beschermen van de biodiversiteit en de mogelijkheid tot recreëren in het Westduinpark.
En bij misstanden kan handhaving optreden. Daarover meer in het volgende nummer. Dan ga ik op stap met de duinwachter.
Door: Elisabeth van Elsen
Fotografie: Karel van der Bent
Bron: Wijkwijs 3, jaargang 43, juli 2021
