De Zandmotor is een zandig schiereiland voor de Delflandse kust tussen Kijkduin en Ter Heijde. In 2011 is het aangelegd als een ‘megasuppletie’: in één keer is een grote hoeveelheid zand opgespoten om de erosie van dit kustgedeelte voor een periode van tenminste 20 jaar tegen te gaan. De Zandmotor zou ook een impuls moeten geven aan natuur en recreatie. Het is een grootschalig experiment met een nieuwe vorm van kustbeheer. Daarom is tien jaar lang intensief gemonitord. Begin juli zijn de resultaten gepresenteerd tijdens een internationaal congres.
21,5 miljoen m3 zand
Direct na de aanleg was het schiereiland ruim 100 ha – een vierkante kilometer – groot. Er is 21,5 miljoen kubieke meter zand aangebracht – veel meer dan de 0,5 à 2 miljoen m3 die per keer bij normaal kustonderhoud wordt opgespoten.
Bij aanleg had de Zandmotor de vorm van een langgerekte bult die op het breedste punt ruim een kilometer in zee uitstak en langs de zeereep ongeveer 2,5 kilometer lang was. In het midden is een meertje aangelegd en aan de noordoostkant een strandhaak met daarachter een lagune. Op het hoogste punt was ongeveer 7 meter boven NAP. Daar staat ook een observatietoren – de Argusmast – van waaruit metingen worden gedaan.
Zand aan de wandel
Nu, na tien jaar, is de Zandmotor een veel flauwere uitstulping van de Hollandse kustlijn. Door golven en getijstromen is vanaf het breedste punt veel zand naar het noorden en het zuiden verplaatst. Door deze natuurlijke kustprocessen wordt de kust weer recht getrokken en het zand uitgesmeerd langs een veel langer stuk kust. Dat was ook precies de bedoeling, want op deze manier zorgt de Zandmotor op een natuurlijke manier voor continue zandsuppletie in de aangrenzende kustvakken. Als gevolg hiervan is de Zandmotor ongeveer 500 meter smaller worden, bijna een halvering van de breedte bij de aanleg. Ten noorden en ten zuiden zijn de stranden juist met honderden meters aangegroeid. Aan de noordkant is de lagune smaller geworden maar bestaat nog wel. Het strandmeer is door instuivend zand een stuk kleiner en ondieper geworden maar is er ook nog; het water in het meer is inmiddels een stuk zoeter.
Natuur op de Zandmotor
De Zandmotor is ook een experiment in ontwikkeling van nieuwe natuur. Na de aanleg konden natuurlijke processen vrijwel onbelemmerd hun gang gaan. Op het uitstrekte, zeer dynamische strand hadden wind en zand vrij spel. Op amper twee kilometer van Den Haag lijkt het wel de punt van een Waddeneiland.
In tien jaar tijd is op het kale zand bijna 20 hectare jonge duinen ontstaan, overwegend begroeid met spontaan gevestigde helm en biestarwegras. Inmiddels komen er ongeveer twintig plantensoorten voor, bijna allemaal zeer kenmerkend voor natuurlijke stranden en buitenduinen. Het meest bijzonder zijn blauwe zeedistel, zeewolfsmelk en zeewinde. In het brakke water van het strandmeer groeide een tijdje de zeldzame snavelruppia.
Ook zijn er vanaf het begin grote aantallen vogels neergestreken, vooral meeuwen. Bijzonder zijn de vrij grote aantallen aalscholvers, grote sterns en visdieven die regelmatig op de stranden van de Zandmotor rusten. Op het water van de lagune en het strandmeer zijn soms leuke soorten te zien als middelste zaagbek, toppereend of roodhalsfuut. Een enkele keer is er een jagende slechtvalk. Sinds 2015 broeden er jaarlijks enkele paartjes bontbekplevieren.
Invloed op Solleveld
In de jaren na de aanleg is ook gemonitord of de Zandmotor een negatief effect zou kunnen hebben op de natuurwaarden van Solleveld, het direct landinwaarts gelegen beschermde duingebied.
Met zogenaamde ‘zandvangers’ is gemeten dat er weinig zand in Solleveld vanaf de Zandmotor instuift. Dit komt vooral doordat kort voor de Zandmotor een nieuwe duinenrij is aangelegd. Hier blijft veel van het stuivende zand in achter Die nieuwe duinenrij zorgt voor afname van de dynamiek in de buitenduinen van Solleveld. Aan de vegetatie is dat goed af te lezen: helm is afgenomen en duingraslanden en duindoornstruwelen zijn toegenomen. Ook is de invloed van zoute zeewind meetbaar afgenomen. Dit is een duidelijk effect van de Zandmotor. De brandingszone – waar veel zout de lucht in spat – ligt nu verder van de kust, waardoor minder zoutdeeltjes de duinen kunnen bereiken. Ook dit kan leiden tot toename van duindoornstruwelen, ten koste van – zeer waardevolle – droge duingraslanden. Dit is voorkomen door als beheermaatregel een deel van de duindoorns te verwijderen. De droge duingraslanden zijn hierdoor zelfs iets in oppervlakte toegenomen.
Uitwaaien, zonnen en kitesurfen
Voor inwoners van het Westland, maar ook van ver daarbuiten, is de Zandmotor een aantrekkelijke plek om recreëren. Veel mensen gaan er naar toe om te wandelen of de hond uit te laten. Je mag overal op de uitgestrekte zandvlakte rondzwerven. In de zomer trekt het strand uiteraard ook veel badgasten. Voor kitesurfers is de lagune bij Kijkduin een echte hotspot geworden waar liefhebbers van heinde en verre op af komen.
De waardering van bezoekers van de Zandmotor is hoog: gemiddeld een 8. Met zijn rust en ruimte is de Zandmotor een unieke plek in dit deel van de Randstad.
Experiment geslaagd?
Tot nu toe heeft het project aan de belangrijkste verwachtingen voldaan. Het heeft in een groot stuk kust bijgedragen aan het onderhoud van de kust, waardoor geen nieuwe zandsuppleties nodig waren. Het aangevoerde zand heeft zich verplaatst, maar bevindt zich nog steeds in het kustsysteem.
De Zandmotor heeft ook een bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van nieuwe natuur, en er zijn nieuwe recreatiemogelijkheden ontstaan. Doordat de enorme zandvlakte in het begin niet is vastgelegd, duurde het echter lang voordat er duintjes zijn ontstaan. Ook zijn de oevers van de lagune en van het strandmeer door de grote dynamiek nog steeds onbegroeid. Door meteen duintjes en duinvalleitjes aan te leggen en deze niet te lang te laten stuiven, zouden zich sneller meer gevarieerde duinhabitats met bijzondere soorten hebben ontwikkeld. De ongereguleerde recreatie heeft grote invloed gehad op de zich ontwikkelende duintjes en op rustende en broedende vogels. Creëren van een flink rustgebied, primair gericht op natuur, zou beter zijn geweest voor de natuur.
Aanleg van nieuwe ‘zandmotoren’ in kustgedeelten met smalle duinen is een goed idee, en kan bijdragen aan waardevolle kustnatuur, mits geleerd wordt van de lessen van dit eerste project.
