Het klinkt zo tegenstrijdig en toch gebeurt het tegenwoordig bijna elk voorjaar en zomer. De natuur verdroogt onder invloed van verdamping en bij gebrek aan neerslag. Ook in een waterwingebied. En eigenlijk boft de natuur hier een beetje. Want planten die van grondwater afhankelijk zijn, komen hier beter aan hun trekken.
In waterwingebieden in de duinen drijft een ondergrondse bel met zoet duinwater op zilt grondwater. In de overgangen is het water brak. Deze zoetwaterbel is in Meijendel tot 120 meter diep en wordt continu aangevuld met voorgezuiverd rivierwater uit de Afgedamde Maas. Eenzelfde hoeveelheid water wordt in hetzelfde gestage tempo opgepompt om verder te zuiveren tot betrouwbaar drinkwater. Evenveel erin als eruit. De bovenkant van deze zoetwaterbel zit vlak onder de oppervlakte of zelfs erboven. Dat zijn de vochtige duinvalleien. Meestal zit het grondwater dieper in de grond en is de duinbodem aan de oppervlakte droog. Alleen planten en bomen met diepe wortels weten zich verzekerd van een koele en altijd vochtige omgeving.
Water afhankelijke natuur
Gedurende de drie maanden droogte in de zomer van 2018 was er beperkte bloei van planten in de duinen. ‘Stro’ was het algemene beeld. Bioloog en beleidsadviseur Harrie van der Hagen maakt onderscheid tussen grondwaterafhankelijke natuur en grondwateronafhankelijke natuur. We beginnen met de eerste: “De natuur in vochtige duinvalleien en langs de randen van de infiltratieplassen, is volledig afhankelijk van het waterniveau. Omdat we – ondanks alles – konden doorgaan met het infiltreren van voorgezuiverd rivierwater, is de hydrologische basis van de vochtige duinvalleien, een Natura 2000-beschermd habitat, niet in het geding gekomen. De absolute voorwaarde hiervoor is dat we – vooral in het groeiseizoen – beschikken over voldoende voorgezuiverd rivierwater.”
Water onafhankelijke natuur
“Voor natuur die niet afhankelijk is van grondwater, waren de gevolgen ook maar beperkt,” denkt Harrie. “Veel was stro, dus er heeft minder gebloeid.” Daardoor zullen de insecten wel een klap hebben gehad, zou je denken. Maar het jaar erop was de situatie zelfs beter. Hoe is dat te verklaren? Harrie: “Het hoge aanbod aan stikstof heeft geleid tot vergrassing van het duingebied en vee helpt die vergrassing terug te dringen. Echter, de grassen kunnen niet tegen armoede en droogte; deze zijn deels afgestorven. Hierdoor zijn er gaten in de begroeiing gevallen, die in het voorjaar van 2019 meteen werden ingenomen door kruiden en bloemplanten. De typische kruiden en bloemplanten van de duinen hebben dus juist geprofiteerd van de droogte van 2018.
Toekomst
Door klimaatverandering zal dit vaker gaan optreden, is de verwachting. De vraag is dan wel of het frequent optreden van droogte de natuurwaarden op termijn nog steeds helpt.
Harrie: “Dit voorjaar zijn we in elk geval gestart met voldoende water in de grond. Doordat het niet of nauwelijks heeft geregend, hebben de winterannuellen een kort seizoen gehad. Zij hebben voldoende zaden op de bodem liggen om volgend voorjaar weer volop aanwezig te zijn. En, ik heb zelden zo’n uitbundige bloei van het duinviooltje gezien als dit voorjaar!”
Minder vee
“Wordt het een natte zomer, dan zullen vooral grassen als duinriet gaan profiteren. Zet de droogte door, dan zal de ‘verwoestijning’ van het droge duin doorgaan en de vergrassing van het duin verder verminderen. Bomen zullen dan een deel van hun verdampende bladeren laten vallen,” voorspelt Harrie. “Mocht de trend van droogte zich blijven doorzetten, dan betekent dit dat er in de zomer minder eten is voor het vee. De zomer wordt dan net zo schraal als de winter. Het aantal dieren zal dan worden teruggebracht. Op sommige plaatsen is het verschil tussen wel en niet begraasd aan weerszijde van het hek al niet meer te zien. Zo kan het dus gebeuren dat droogte een beheermaatregel als begrazing deels overbodig maakt.”
Literatuur: www.floron.nl en Witte et al. 2014 Probe-berekeningen
Tekst: Dunea
Dit artikel verscheen in ons kwartaalblad Duin. Wilt u meer weten over de Nederlandse kust? Word donateur en ontvang Duin voortaan elk kwartaal. Of vraag een gratis proefexemplaar aan.
