In november 2021 is beheerder PWN begonnen met werkzaamheden om De Vlotter, een voormalig landbouwgebied bij Heemskerk, opnieuw in te richten. Er komt ruimte voor water, natuur en een deel van De Vlotter zal gebruikt gaan worden voor recreatiedoeleinden. De herinrichtingswerkzaamheden moeten in het voorjaar van 2022 gereed zijn. Samen met Niels Hogeweg, sinds zes jaar projectleider bij PWN, ging duinconsulent Cindy Kleyn een kijkje nemen om te zien hoe de transformatie van het gebied zich aan het voltrekken is.
Fysisch geograaf Cindy Kleyn is al ruim vijftien jaar in verschillende rollen betrokken bij Stichting Duinbehoud, de laatste twee jaar als duinconsulent voor Heemskerk. Ze groeide op bij het strand en het duin en kwam als kind regelmatig in De Vlotter, destijds een gebied met veldjes waarop schapen graasden en met percelen waarop groenten werden geteeld. In het duingebied waren van oudsher een heleboel van dat soort landbouwgrondjes, vertelt zij, niet alleen hier maar ook dieper in de duinen. Veel daarvan werden in de loop van de tijd verlaten omdat het niet goed lukte om er rendabel landbouw te bedrijven. Die stukken zie je nog altijd terug als kale velden in het duin.
In haar basisschooltijd ging Cindy wel eens kamperen in het duin. Dan kropen de kinderen ’s nachts tijdens het dierengeluidenspel door de elzenhaagjes om zich te verstoppen. Een beetje nostalgisch gevoel kan Cindy dus niet ontkennen. Aanvankelijk vond ze het best jammer dat De Vlotter zoals zij het kende, zou verdwijnen, moet ze toegeven. Maar nu is zij vooral heel benieuwd naar hoe PWN het gebied opnieuw vormgeeft. Cindy kende Niels al vanuit een eerdere baan en nam contact met hem op. Hij wilde haar graag rondleiden om te laten zien wat PWN in De Vlotter aan het doen is.
Natuur én ruimte voor recreatie
Het verbouwen van gewassen is nu echt verleden tijd, laat Niels zien. De Vlotter moet een gebied worden met nat duinbos, dat zeldzaam is binnen Europa, en met vochtige graslanden. Er komt ruimte voor zowel rust en natuur als voor recreatie. Het noordelijke deel van De Vlotter wordt een goed toegankelijk gebied met paden, bruggetjes en een stukje duinrel waar kinderen de natuur kunnen ervaren. Daar komen ook picknickbankjes en een speelbos en een speelweide. In het zuidelijke deel gaat het om rust en krijgt de natuur volop de ruimte. Daar kun je alleen omheen wandelen; hier komen geen wandelpaden doorheen.
Waterhuishouding
Een van de doelen van de herinrichting is dat de zoetwatervoorraad onder de duinen beter beschermd wordt en verder wordt uitgebreid. Om die reden wil PWN dat de grondwaterstand stijgt. Om het water vast te houden, komen er enkele stuwen en waar mogelijk worden bestaande slootjes gedempt. Het kwelwater uit het duin zal zo veel mogelijk zijn eigen weg weer gaan volgen door herstel van oude duinrellen. In de zomer valt een groot deel van de plassen in De Vlotter droog, is het idee, maar de diepe plas in het zuidoosten blijft ook in de zomer bestaan.
Bodemrijkdom en hoogteverschillen
Voorafgaand aan de werkzaamheden heeft PWN naast de waterhuishouding ook de bodemgesteldheid in De Vlotter uitgebreid in kaart laten brengen. Er komt een duidelijker onderscheid tussen delen met een voedselarme en met een rijkere bodem, zo is de bedoeling. Het gebied kent bijvoorbeeld stukken met schraal duinzand. Daar proberen ze nu eerst de pionierssoorten terug te krijgen, vertelt Niels.
De donkere grond is duidelijk voedselrijker. Op plekken waar de bodem verarmd moet worden, wordt de vruchtbare toplaag van de bodem met restanten van gras en bomen afgegraven. Die wordt dan verplaatst naar delen waar de rijkere bodem niet nadelig is voor de gewenste ontwikkeling. IJzerslib dat vrijkomt bij de drinkwaterwinning is op de fosfaatrijke oevers doorgemengd om fosfaat vast te houden, waardoor de bodem niet te rijk wordt. Sommige voedselrijke stukken mogen juist heel snel verruigen en bos worden. Die verschillen in bodemrijkdom helpen bij het creëren van uitlopende soorten habitats voor planten en dieren. Een deel van de afgegraven grond wordt binnen het gebied hergebruikt, onder andere voor herstel van paden. De bovengrond bleek op plekken echter verontreinigd te zijn door jarenlang gebruik van bestrijdingsmiddelen. Die grond is uiteraard afgevoerd.
Door hoogteverschillen zijn delen van het gebied in bepaalde seizoenen natter en andere droger, aldus Niels. Ook daardoor ontstaat een variatie in voedselrijkdom met de behorende afwisseling in begroeiing. Hoger en droger vind je bijvoorbeeld eiken, lager en natter waterminnende bomen als elzen en wilgen.
Schimmels en schapen
In augustus worden de duingraslanden verderop in het gebied gemaaid. Het maaisel wordt binnen De Vlotter uitgestrooid. Dat gebeurt niet alleen voor zaden, maar vooral om schimmels terug te brengen in het gebied, vertelt Niels. Die zijn door het gebruik van bestrijdingsmiddelen verdwenen, maar zijn nodig voor het ontstaan van nieuwe vegetatie, zoals orchideeën. Het is ook de bedoeling dat de schapen weer terugkomen. Waar zij gaan grazen, krijgen kruiden straks de kans om te bloeien en daar kunnen dan ook weer allerlei insecten en vogels van profiteren.
Schipperen tussen belangen
Tijdens de werkzaamheden is ook aandacht voor de archeologische waarden van het gebied. Bekend is dat er ooit een boerderij heeft gestaan, al is de precieze locatie daarvan niet bekend. Het is schipperen tussen de belangen van de archeologie en die van de natuur, legt Niels uit. Daarom wordt er in de diepere delen afgegraven met archeologisch toezicht. Voor pionierssoorten is het namelijk belangrijk dat de bodem niet wordt omgewoeld in archeologisch vooronderzoek. Er komt dan zuurstof bij, wat leidt tot een heel andere plantengroei. Daarom blijft het graven beperkt tot de bovenste 70 centimeter.
Parnassia als indicator
PWN hoopt dat op den duur ook de parnassia weer terugkomt in het gebied, een zeldzame plant met witte bloemetjes, die groeit in natte duinvalleien. Zij zien de plant als een zogenoemde ‘prestatie-indicator’, waarvan de aanwezigheid erop duidt dat de natuur in een goede staat verkeert.
Kale boel
Het project De Vlotter wordt gerealiseerd door PWN en gefinancierd door de provincie Noord-Holland voor het inrichten van NatuurNetwerk Nederland. Daarnaast draagt netbeheerder Tennet bij. Dat geld is beschikbaar gesteld voor natuurontwikkeling vanwege de aanleg van een windmolenpark langs de kust bij Wijk aan Zee, waarbij kabels door het duin getrokken moesten worden.
De werkzaamheden in De Vlotter zijn nu in volle gang. Het is dus nog een kale boel. Maar toch is Cindy Kleyn al best onder de indruk. Het wordt erg mooi, denkt ze. En leuk om regelmatig terug te gaan kijken, hoe het gaat met de voortgang en te zien hoe De Vlotter er dan bij ligt.
