Romantiek aan de binnenduinrand
“Wie rusten wil in ’t groene woud, wie rusten wil met lusten, hij kiez’ een plekje dicht in ’t hout, En vlije zich tot rusten: een peluwtje van mollig mos, een kussentje van varen en een gordijn van blaren, geeft zoete middagslaap in ’t bos.” (Jan Pieter Heije, 1809 – 1876).
Zo moeten de tuin- en landschapsarchitecten uit de 19e eeuw het bedoeld hebben. Vader en zonen Zocher en later Springer en Copijn zijn de bekendste. Veel van de hedendaagse landgoederen hebben nu nog steeds het door hen aangelegde patroon van slingerpaden, vijvers, doorkijkjes en mosheuvels. Het herfstwandelingenseizoen breekt aan. Wandel eens door een landgoed in de buurt en kijk naar deze bijzondere heuvels. Ze verdienen je aandacht.
Buitenplaats Elswout (Bloemendaal) is er een prachtig voorbeeld van. ‘De moshellingen en het slingerende beekje met de Zwitserse brug moesten de indruk geven van een Alpenlandschap’, vertelt boswachter Rien de Vries me. Door jarenlang beheer zijn deze moshellingen ontstaan. De bladeren worden elk jaar weg geharkt (tegenwoordig geblazen) waardoor de grond humusarm blijft en de bladeren de mossen niet kunnen verstikken, zodat een dichte mosvegetatie overblijft. Dat je dit niet ongestraft kunt blijven doen, blijkt als ik doorvraag naar het beheer en of het goed gaat met deze moshellingen. De mosbegroeiing van vooral fraai haarmos en gewoon sterrenmos heeft last van de huidige droge zomers. Nog zorgelijker vindt beheerder Staatsbosbeheer de situatie van de oude beuken die op de hellingen staan. Deze beuken hebben last van de uitputting van de bodem en ook van toenemende verzuring door de stikstofdepositie. ‘Als de beuken het niet redden gaan ook de mossen eraan. Het is dus een samenhangend systeem,’ legt Rien uit. ‘Samen met Bosadvies Nederland heeft Staatsbosbeheer daarom een bomenherstelplan gemaakt. En in 2021 en 2022 is gewerkt aan groeiplaatsverbetering van de bomen op de moshellingen. De nutriënthuishouding is verbeterd door een strooisellaag van gecomposteerd blad en snippers aan te brengen. Bovendien krijgen sommige bomen een extra nutriënteninjectie door een pijp in de grond. Na twee jaar kijken we door middel van grondboringen en analyse van de monsters of de maatregel het gewenste effect op de bodem heeft gehad. Een aantal bomen is verwijderd. Ze worden vervangen door tamme kastanjes, beuken, eiken en aalbesstruiken.’
Ook in andere landgoederen zijn er mosheuvels en paden. Ik ken ze uit de particuliere en niet vrij toegankelijke landgoederen Schapenduinen (Bloemendaal), Leyduin (Aerdenhout) en Zuydwijk (Wassenaar). Ook daar worden de mospaden op dezelfde wijze als in Elswout beheerd, door het verwijderen van bladeren. Ook het Haagse park Clingendael heeft fraaie mosheuvels.
Het Zuid-Hollandse Wassenaar kent een hele slinger vrij toegankelijke landgoederen waar je mosheuvels en paden kunt aantreffen. Kees Pinster van de Haagse KNNV laat me weten: ‘Op mosheuvels van Backershagen en Wiltzanck zijn in 2021 – 2022 herstelmaatregelen uitgevoerd, omdat door de betreding door bezoekers, veelal (fietsende) jongeren, zoveel schade ontstond dat de bijzondere paddenstoelen- en mossenflora verslechterde. De gemeente heeft deze mosheuvels nu afgesloten voor het publiek, wat een goede maatregel is. Helaas zijn er schelpen op de paden aangebracht, waardoor de schrale kalkarme situatie (goed voor veel zeldzame soorten paddenstoelen) veranderde naar een kalkrijke biotoop. Ook de verzuring door stikstof doet de mosheuvels geen goed.’
Paddenstoelen
De mosheuvels zijn bijzonder vanwege hun paddenstoelen. Mossenkenner Alfons Vaessen noemt voor Elswout paddenstoelen die vanwege hun samenleving (mycorrhiza) strikt gebonden zijn aan kalkrijke lanen en beuken: de roze beukenkoraalzwam, tweekleurige russula, ivoorzwam en kersrode boleet. Voor een aantal van deze soorten is Elswout vrijwel de enige vindplaats in West-Nederland. Kees Pinster inventariseert sinds 2010 de paddenstoelen op en rond de mosheuvels op het landgoed Clingendael. Hij vindt daar zeldzame soorten als netstelige truffelboleet en zwarte truffelknotszwam.
Recreatiedruk
Alle betrokkenen geven aan dat de moshellingen enorm gevoelig zijn voor betreding en droogte. In Elswout staan er nu waarschuwingsbordjes ‘moshellingen niet betreden’. De boswachters zien, zeker met de drukte van afgelopen jaren, dat niet iedere bezoeker zich daar aan houdt. Hierdoor zijn delen van de moshellingen beschadigd. ‘Dat heeft jarenlang herstel nodig’, aldus boswachter Rien de Vries. De gemeente Wassenaar heeft – helaas – maar een klein deel afgesloten voor honden en publiek. In Clingendael en de particuliere parken zijn ze niet toegankelijk.
Ben je enthousiast geworden en ga je ze bekijken? Helaas is het je te rusten leggen op een peluwtje van mollig mos niet meer van deze tijd en moet je op de paden blijven.
Tekst: Hanneke Mesters, redacteur van Duin.
Dit artikel verscheen in kwartaalblad Duin. Wil je meer weten over de Nederlandse kust? Word donateur en ontvang Duin voortaan elk kwartaal. Of vraag een gratis proefexemplaar aan.
