De zuurbes
Ze zijn er weer: onze zuurbessen. In losse trosjes hangen ze, donkerrood om onze eetlust op te wekken. Stoplichtjes, want van groen kleuren ze via geel naar rood. Ze zitten vol vitamines, vooral vitamine C. De citroen is er jaloers op. Helaas, die zuurbessen zijn wel een paar maatjes kleiner. De vruchten zijn opvallend lang. Aan de vrucht herkent men de struik, ofwel: wie de besjes ziet, heeft de struik al gedetermineerd. De wetenschappelijke familienaam is berberis. [heugsteun: be(rberi)s, zoals andere heugsteun: ri(bes), familienaam van onder meer kruis- en aalbes].
De trosjes bessen zijn natuurlijk voorafgegaan door trosjes bloemen; geelgekleurde bloemen. Ook die hangen. De bloeitijd is mei/juni. Zie je de zuurbes in bloei, pak dan een dennennaald of een sprietje, en steek die in het hart (klinkt wreed) van een bloem. Onmiddellijk zie je de meeldraden binnenwaarts buigen. Uiteraard gebeurt ditzelfde als er een bij, hommel, kever of vlieg op de bloem scharrelt. Het insect raakt daarbij bedolven onder het stuifmeel. Gele bloemen met meeldraden die vliegensvlug buigen: dat kan je toch wel als een determinatiekenmerk beschouwen. Laat een kind die priktest, zo u wilt steekproef, doen, en het weet meteen alles van die draadjes met meel af. De kleine moet wel dokter-bibberkampioen zijn.
Bij duisternis geuren die bloemen je tegemoet: een determinatiekenmerk. Ook wanneer de struik geen bloem of vrucht zou dragen, is hij nog te herkennen: waar de blaadjes ontspruiten, zie je vaak drie stekels, zeg maar doorns. Die staan loodrecht op elkaar. Wie dat ziet, weet meteen: zuurbes! Determinatiekenmerk! De stekeltjes hinderen niet bij de bessenpluk, want de vruchtjes hangen immers in trosjes.
Buiten de duinen komt de zuurbes nauwelijks voor (er zijn trouwens wel volop uitheemse berberissen in tuinen). Dat schijnt vooral te komen, doordat onze zuurbes te vuur en te zwaard bestreden is. In de zomermaanden zit er vaak een roestschimmel aan de onderzijde van het blad. De sporen ervan verspreiden zich, en komen terecht op grassen en granen. Daar weet die schimmel zich te vermeerderen en te overwinteren. Opbrengsten worden bedorven. Een zuurbes nabij een graanveld wordt dus niet geapprecieerd. Om de cirkel rond te maken, springt in het voorjaar de roestschimmel weer terug en de zuurbes wordt ‘bes-met’.
Natuurlijk kunt u de zuurbes ook gebruiken als scheldwoord voor iemand die aan alle determinatiekenmerken voldoet.
Tekst: Peter van der Berg.
Foto door Nico van Kappel: een zuurbes in bes.
Dit artikel verscheen in ons kwartaalblad Duin. Wilt u meer weten over de Nederlandse kust? Word donateur en ontvang Duin voortaan elk kwartaal. Of vraag een gratis proefexemplaar aan.
