Groengele bloemen van bloeiende groenknolorchis (Liparis loeselii) door Ronald van Wijk
Een bijzondere groep planten langs de kust in beeld
Wist u dat ons land ruim 40 soorten wilde orchideeën telt en een groot deel ook in de duinen groeit? Van medio april tot eind augustus zijn ze in hun volle glorie te bewonderen. In vele soorten en maten. De hoogste tijd voor een nadere kennismaking met deze natuurlijke schoonheid.
Zuidelijk temperament
Het gaat gelukkig goed met de wilde orchidee in de duinen. Door de klimaatverandering zoeken zelfs mediterrane soorten ons land op. Het fijne zaad wordt door de hoge luchtstromen vanuit het zuiden meegevoerd. Zo hebben zich al drie nieuwe soorten in de duinen gevestigd. Een daarvan is de uiterst zeldzame hyacintorchis (orchis is een soortnaam) die vorig jaar voor het eerst in de buurt van Noordwijk is gespot. Zo’n stukje zuidelijk temperament in de duinen voelt bijna on-Nederlands.
Hondskruid door Ronald van Wijk
Meer soorten door beter beheer
De meeste orchideeën houden van vochtige, kalkrijke grond. In veel duinvalleien is de drinkwaterwinning de afgelopen decennia teruggebracht en de grondwaterstand gestegen. Het beheer is daarop aangepast. Soorten die waren verdwenen komen daardoor terug. De bijenorchis en de bokkenorchis zijn bezig met een opmars. Ook de groenknolorchis– een Europese habitatsoort – weer op meerdere plaatsen te zien. Deze orchidee komt in alle regio’s langs de kust voor met de hoogste aantallen op Texel, het Kennemerstrand bij IJmuiden en de Veermansplaat in de Grevelingen. Alleen al het voorkomen van deze soort is een reden om deze gebieden de streng beschermde status van Natura 2000-gebied te geven.
Lokaal massaal
De duinen langs de Nederlandse kust herbergen nog veel meer zeldzame soorten, die lokaal massaal kunnen voorkomen, zoals de dennenorchis bij Schoorl en op Terschelling. De herfstschroeforchis groeit graag op vochtige en vrij voedselarme grond en zie je vrijwel alleen op het onbewoonde eiland Hompelvoet in de Grevelingen en in de Westduinen op Goeree. Daar groeit ook de harlekijn die zich ook in grote getalen bij Schouwen bij de Zoeten- en Zouten Haard, Westhoofdvallei op Goeree en in het Waddengebied laat zien. De duinen van Noord-Holland zijn de enige groeiplaatsen van de uiterst zeldzame vogelnestorchis en de honingorchis. Wijk aan Zee herbergt de grootste populatie hondskruid van ons land, een soort die alleen voorkomt in de omgeving van zeedorpen.
Herfstschroeforchis door Ronald van Wijk
Niet voor in de tuin
Wilde orchideeën zijn erg kieskeurig als het op voeding aankomt. Ze hebben bodemschimmels nodig om te groeien. Als een zaadje op een geschikte plek is geland, groeit de schimmel in het zaadje. Het zaadje haalt zijn bouwstoffen uit de schimmel, zodat het kiemplantje kan uitgroeien. Dit proces duurt soms jaren. Bij een aantal aanverwante soorten ontstaan door kruising ook steeds weer nieuwe hybriden. Deze kunnen ook weer terug kruisen met de oudersoorten, hierdoor zijn ze vaak moeilijk op naam te brengen. Om te voorkomen dat de orchidee wordt geplukt of gerooid voor de handel en eigen tuin wordt de exacte vindplaats van zeldzame soorten vaak niet openbaar gemaakt. Zo kunnen we hopelijk nog generaties lang genieten van deze bijzondere plantengroep.
Leer ze (her)kennen
Meer weten? Download dan hier de speciale zoekkaart van Floron. Zo leert u de orchideeën herkennen. En misschien ontdekt u tijdens een wandeling wel een onbekende soort? Geef dit dan door op waarneming.nl
Vorig jaar is Strandreservaat Noordvoort tussen Zandvoort en Noordwijk geopend als eerste strandreservaat langs de Hollandse kust. Noordvoort bestaat uit een lang stuk strand waar rust het doel is en een gedynamiseerde zeereep met wandelpad en uitzichtpunt. Hoe gaat het inmiddels?
Wandelpad door de zeereep. Foto: Leo Schaap
De zeereep is door Waternet in fase 1 van het project in beweging gebracht. De strook heeft mooie kerven en stuifgaten gekregen en het zand is in beweging gekomen. Dat is heel goed te ervaren als je over de zeereep loopt. Ook ten zuiden van Noordvoort zijn in 2019 in de Luchterzeeduinen van Staatsbosbeheer vele plekken kaal gemaakt om het verstuivingsproces te activeren. Daarnaast werkt Waternet aan een plan voor fase 3 om ook ten noorden van Noordvoort het aantal stuifplekken uit te breiden. Als dat allemaal lukt dan zullen de duinen van de zeereep over een veel groter deel dan de drie kilometer van Noordvoort een ander aanzien krijgen, zij zullen veel natuurlijker worden en er zal veel zand naar binnen worden getransporteerd. De kust wordt daarmee toekomstbestendiger.
Foto: Nico van Kappel
Natuurwaarden
De vraag is of in de nieuwe natuurlijke duinen de natuurwaarden zullen verbeteren? Gaat de samenstelling van de flora veranderen en zullen er meer en andere vogels tot broeden komen? Daarvoor is monitoring onontbeerlijk en een eerste aanzet daarvoor is gezet door de rapporten die voor Waternet zijn gemaakt over geomorfologie en flora. De geomorfologie registreert de grote veranderingen in de zeereep, maar de flora laat zich minder makkelijk aanpassen: grote veranderingen zijn nog niet gevonden en het aantal zout- en kalkminnende plantensoorten is beperkt gebleven. Waarschijnlijk zullen de veranderingen pas op langere termijn zichtbaar worden. Dat geldt ook voor het strandreservaat. De combinatie van goede informatie en handhaving moeten voor meer rust op het strand zorgen. Als dat niet lukt moet gedacht worden aan andere maatregelen. Bijvoorbeeld het afzetten van gedeelten van het strand in de richting van de zeereep zodat rust daar wordt afgedwongen en ook broedvogels van het strand weer een kans krijgen.
Echt reservaat in wording
Dit voorjaar kondigde één van de F1-teams aan over het strand naar Zandvoort te willen rijden. Gelukkig ging dat niet door. Dit incident is een van de struikelbrokken die overwonnen moet worden om van Noordvoort een echt strandreservaat te kunnen maken. Naast maatregelen om het aantal bikers, paarden en naaktrecreanten te beperken, blijkt het lastig te zijn om bezoekers te overtuigen de honden aan de lijn te houden en zoveel mogelijk het pad over de zeereep te nemen. De informatiebordjes op de palen die de grens van Noordvoort aangeven zijn verdwenen, waarschijnlijk als souvenir meegenomen. Maar toch: veel mensen lopen keurig over het pad door de zeereep en genieten van het gebied en het weidse uitzicht. Dat is een van de doelstellingen die in ieder geval is bereikt. De andere doelstelling, meer rust op het strand, is veel lastiger. Om dat te bereiken wordt er gewerkt aan betere verwijzingsborden, gecoördineerde handhaving en een informatie- en educatievideo op internet waar bezoekers via QR-codes snel informatie kunnen vinden. Hopelijk gaan bezoekers het strand dan mijden.
Uitkijkpunt ontworpen door een landschapsarchitect. Foto: Leo Schaap
Steun van provincie
Gelukkig is de Provincie Zuid-Holland actief om in de geest van het kustpact maatregelen te nemen om de natuurwaarden van het strand te beschermen. Zo zijn bijna alle stranden van Zuid-Holland aan Natuur Netwerk Nederland toegevoegd. Daarnaast heeft Duinbehoud in opdracht van de provincie een studie uitgevoerd naar de natuurwaarden van het strand en de mogelijkheden om die te beschermen. Dat zal allemaal helpen om tot een herwaardering van het strandgebruik te komen en Noordvoort zal daarvan profiteren. En nog mooier: Noordvoort heeft navolging gekregen in IJmuiden, waar men met het Groene Ster Project een rust- en broedgebied op het strand wil creëren. We houden u op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen.
Tekst: Leo Schaap. Leo Schaap is mede-initiatiefnemer van Strandreservaat Noordvoort
Dit artikel verscheen in ons kwartaalblad Duin. Wilt u meer weten over de Nederlandse kust? Word donateuren ontvang Duin voortaan elk kwartaal. Of vraag een gratis proefexemplaar aan.
