Net ontwaakt uit de winterslaap en met een beetje geluk nu te zien: de levendbarende hagedis. Niet te verwarren met de zandhagedis die veel algemener voorkomt in het Nederlands duingebied. De levendbarende hagedis behoort tot de kleinste reptielsoort van Nederland. Gemiddeld wordt hij 13 tot 14 cm lang en drie tot vier jaar oud. In de koude leefgebieden van Noord-Europa en Rusland tot aan het warme Middellandse Zee gebied voelt hij zich thuis. In Nederland gedijt hij goed in het binnenduin met lage begroeiing.
Leefgebied van de levenbarende hagedis
Vanaf begin april komt deze hagedis tevoorschijn om te paren. Zoals de naam al aangeeft brengt dit reptiel haar nakomelingen op een bijzondere manier ter wereld. Het vrouwtjesdier legt vanaf eind juli tot eind augustus 3 tot 8 eieren. De jongen werken zich vervolgens door de schaal naar buiten. Deze hagedis voedt zich voornamelijk met insecten en ook wel met slakken en wormen. Zijn natuurlijke vijanden zijn vooral roofvogels en kraaien, in mindere mate vossen, slangen, honden en katten.
De duinen van Terschelling en Zeeland
Staart levendbarende hagedis door Nico van Kappel
Je komt dit reptiel vooral tegen in een vochtig gebied met open begroeiing, zoals op de zand-, heide- en veengronden in het oosten en zuiden van ons land; in duingebied alleen in Zeeland en op Terschelling. De Zeeuwse duinconsulent John Beijersbergen heeft er een geoefend oog voor ontwikkeld. “Bij ons op Schouwen vormen de oude binnenduinen een geschikt leefgebied. En ook in de stenige omgeving van de oude dijken voelt hij zich thuis. Je krijgt hem meestal te zien als hij zich koestert in de zon. In deze tijd van het jaar let ik er in het bijzonder op.”
Naderende wandelaar
Op een zonnige dag in de lente of zomer trekt dit reptiel er graag op uit. Vooral op de eerste zonnige dag na een regenperiode. Met een beetje geluk kun je de levendbarende hagedis zien of horen. Vaak beperkt de waarneming zich wel tot geritsel, want zodra hij de bodemtrillingen voelt van een naderende wandelaar schiet dit vliegensvlugge beestje weg.
Versnippering en stikstofneerslag
De levendbarende hagedis is een kwetsbare soort die in aantal gestaag afneemt. Hij staat vermeld op de Rode Lijst van bedreigde diersoorten. Versnippering van de leefgebieden en toename van hoog struweel door stikstofneerslag zijn de grootste bedreigingen.
Wat doet Duinbehoud?
Stichting Duinbehoud zet zich in om het leefgebied van de levendbarende hagedis te verbeteren door:
Het openhouden van vochtige duinvalleien door maaien en klepelen.
Het realiseren van ecologische verbindingen, bijvoorbeeld over de dammen tussen de (schier)eilanden van de Zeeuwse Delta.
In januari heeft de Omgevingsdienst Noord-Holland Noord (OD NHN) in samenwerking met Politie Texel zeven bestuurders op heterdaad betrapt die met hun terreinauto’s door het beschermde Natura 2000-gebied De Hors reden. De boetes zijn opgelegd voor strandrijden en gebreken aan de voertuigen. Een ecoloog zal de veroorzaakte schade aan het natuurgebied opnemen. De officier van justitie beslist welke extra straf de bestuurders voor schade aan de natuur krijgen opgelegd.
Beschermde soorten
Jong duin op Texel door Sytske Dijksen – Foto Fitis
De Omgevingsdienst was deze zaak al enige tijd op het spoor na een melding van sporen van terreinwagens in het Texelse natuurgebied. De handhavers van de dienst constateerden aanzienlijke schade aan het beschermde Natura 2000-gebied ‘Duinen en Lage Land Texel’. In het gebied De Hors geldt zowel de vogelrichtlijn als habitatrichtlijn, een Europese richtlijn voor soorten en gebieden die streng beschermd moeten worden. Beschermde soorten en planten als de dwergstern, rugstreeppad, groenknolorchis komen hier voor, net als embryonale duinen en witte en grijze duinen.
Illegaal rijden over het strand
Illegaal rijden over het strand is ook op andere plaatsen langs de kust een probleem. De OD NHN gaat in de toekomst verder met monitoring van het gebied op Texel, maar ook in de andere Natura 2000-gebieden langs de kust.
Wandelaars in duinen Terschelling – foto Visit Wadden
MIDSLAND POLDER, DUINEN en STRAND
Lengte wandelroute: 10 km
Start: In het centrum van Midsland bij de hervormde kerk, op de hoek van Westenburen en Buitenlevenglop en nabij supermarkt Coop. Neem daar het smalle weggetje (Buitenlevenglop) voor de supermarkt in zuidelijke richting. Ga steeds rechtdoor het dorp uit en steek de Hoofdweg over.
Na ca. 300m. bij de tweede viersprong rechtsaf. Na ca 300m. op de volgende kruising kunt u nog een uitstapje naar links maken (punt 1.)en daarna weer terugkeren naar de route. Sla op de volgende driesprong, vlak voor het dorp Kinnum, rechtsaf. Steek na ca. 200m. in het dorp Baaiduinen rechtdoor de Hoofdweg over. Neem na ca. 600m., op de vijfsprong van polderpaden, het pad links rechtdoor aan. Volg dit pad bij de volgende kruising rechtdoor. Sla aan het eind rechtsaf en na ca. 75m. links af en volg dit zandpad verder de duinen in (punt 2.), houdt links aan (links de sloot).
Sla bij de T-splitsing linksaf. Volg dit pad en neem het 2e pad, rechts voorbij de eerste zomerhuizen. Ga na ca. 75m. linksaf en steek de verharde weg rechtdoor over. Bij de volgende viersprong rechtdoor en aan het eind, bijna rechtdoor, het zandpad (ruiterroute) naar het strand volgen. Op het strand kiest u; of direct rechtsaf langs de zeereep (punt 3.), of eerst rechtdoor naar de vloedlijn en dan naar rechts.
Strand Terschelling door Eelco van der Poel
Sla ter hoogte van strandpaal 10.400 (bij het zomerhuis met het grijze puntdak) rechtsaf. Volg eerst het zandpad door de duinen en ga onderaan bij de verharde weg min of meer rechtdoor naar beneden. Hier op de T-splitsing linkssaf en na ca. 50m rechtsaf het weggetje tussen de duinplas en de zomerhuizen volgen. Na ca. 175 m. rechtsaf het asfalt-fietspad volgen. Sla na ca. 700m. linksaf en volg een deel van de rode paaltsjeswandeling. Sla bij het fietspad linksaf. Voor de bosjes kun je rechtsaf naar een uitzichtpunt (punt 4.). Een klim naar de top van het uitzichtpunt wordt beloond met een blik over de wijde omgeving.
Ga weer terug naar het fietspad en aan het einde rechtsaf de Duinweg (asfalt) op. Na ca. 200m. de Dorreveldweg op. Deze asfaltweg ca. 150 m. volgen. Daarna rechtdoor het onverharde polderpad nemen en bij T-splits linksaf en dan na ca. 125 m. rechtsaf. Ga op het eerste kruispunt, bij het sportveld, rechtdoor en na ca. 100 m op het tweede kruispunt linksaf, terug naar het startpunt bij de kerk. Het Kallendspad op de eerste kruising is zo’n voormalig boerenlandpad. Het begin van de Westerburen op de tweede kruising was vroeger het eind van het dorp met een paar vrijstaande boerderijen.
De Boschplaat aan de oostkant van Terschelling wordt beschouwd als één van de meest wilde stukjes Nederland. In dit prachtige natuurgebied van 4400 hectare groot waan je je alleen met de natuur. Waar kan dat nog in Nederland? Toch gaat het niet goed in dit gebied. Daarom is er een ambitieus plan opgesteld: de Boschplaatvisie 2050. In het nieuwe nummer van kwartaalblad DUIN legt voormalig medewerker Freek Zwart van Staatsbosbeheer uit wat het plan inhoudt en hoe het plan tot stand is gekomen.
Losse zandplaat
De Boschplaat was vroeger een losse zandplaat ten oosten van Terschelling. De geul tussen beide eilanden, het Koggediep, slibde in de 17e eeuw dicht. Tussen 1931 en 1937 is het gebied met Terschelling verbonden geraakt door de aanleg van een stuifdijk van bijna 9 kilometer lang. Oorspronkelijk gebeurde dit met het idee om het land daarachter in te polderen.
Gebrek aan dynamiek
Rond 1970 was de Boschplaat een waar eldorado voor plant en dier. Maar sinds de jaren ’80 gaat het zienderogen minder goed met dit natuurgebied. Er is gebrek aan dynamiek, waardoor de variatie aan planten en dieren afneemt. De begroeiing veroudert en verruigt.
Boschplaat 2050
Forse ingrepen
Een groot knelpunt is de kaarsrechte en starre stuifdijk. De stuifdijk belemmert dynamiek en ontwikkeling van de natuur op de Boschplaat. Na veel gesprekken met bewoners en betrokkenen ligt er een prachtig plan met onder andere forse ingrepen in de stuifdijk, zoals meer verstuiving en ‘wash overs’ (doorbraken). Komende jaren moet duidelijk worden of de natuur kan profiteren van de dynamiek die nu langzaam de ruimte wordt gegeven.
Wat komt er nog meer aan bod in kwartaalblad DUIN?
Duinleven: trekinsecten, insecten die wegtrekken en in het voorjaar terugkeren
Over DUIN
DUIN is het magazine van Stichting Duinbehoud. Het bevat nieuws en achtergrondartikelen over het Nederlandse duingebied. Donateurs ontvangen DUIN elk kwartaal in de brievenbus. Wilt u een gratis nummer van DUIN ontvangen? Ga naar www.duinbehoud.nl/tijdschrift
Duinconsulent Sytske Dijksen (Texel) is gefascineerd door zeepaardjes. Ze heeft in de loop der jaren vele afbeeldingen en modelletjes van het sierlijke visje verzameld. Maar een zelf gevonden, echt exemplaar ontbrak nog in haar collectie. Tot deze week. Na twintig jaar zoeken vond ze in de vloedlijn bij Paal 8 een aangespoeld zeepaardje. Dat was niet alleen reden tot vreugde.
Een klassiek geval van hoera, wat treurig. Zo beschrijft Sytske haar vondst. Hoera, ze had eindelijk een zeepaardje gevonden. En treurig, want de afgelopen tijd spoelden er wel erg veel dode zeepaardjes aan op Texel: zeker vijftien diertjes in twee weken. Een ongekend aantal. Waar komen die vandaan?
Sytske woont 48 jaar op Texel en kan zich niet herinneren dat er eerder zoveel zeepaardjes tegelijk werden gevonden. Slechts twee van de diertjes brachten het er levend vanaf. Een exemplaar is naar Ecomare gebracht, het andere is door de vinder teruggezet in zee.
Ook op andere plekken langs de kust spoelden zeepaardjes aan. Op Ameland werd afgelopen weekend een levend zeepaardje gevonden. Die is per dierenambulance naar het natuurcentrum op het eiland vervoerd.
Warm water
Het zeepaardje lijkt het steeds meer naar zijn zin te hebben in de Nederlandse kustwateren. Vroeger was het een zeldzame verschijning. Nu komen duikers het diertje regelmatig tegen in de Oosterschelde en in het Waddengebied. Mogelijk speelt klimaatverandering een rol: zeepaardjes houden van warmere wateren. En die vinden ze tegenwoordig ook in Nederland.
Het aantal zeepaardjes in Nederland zit al een paar jaar in de lift. Maar waarom spoelen ze nu ook in grote aantallen aan, vroeg Sytske zich af. Op het eiland en op social media vroeg ze mensen naar hun ideeën. Zo sprak ze met bioloog Pierre Bonnet van Ecomare. Die heeft een mogelijke verklaring gevonden.
Zeepaardje door Sytske Dijksen
Mosdiertjes
Zeepaardjes zijn slechte zwemmers. Liever houden ze zich rechtop staande in de stroming. Het was al bekend dat ze zich daarom met hun staart aan zeegras vastklampen. Maar in de vloedlijn op Texel werd geen zeegras gevonden. Wel spoelden er grote bossen harige mosdiertjes aan. Deze poliepachtige diertjes leven in kolonies op de zeebodem. Zo’n kolonie heeft wel wat weg van een bos zeewier.
In de Nederlandse wateren is zeegras zeldzaam geworden. Sytske en Pierre denken dat zeepaardjes zich hier vastklampen aan mosdiertjeskoloniën. Veel van de aangespoelde zeepaardjes werden tussen de mosdiertjes gevonden. Mogelijk heeft een storm van twee weken geleden de mosdiertjeskolonie losgeslagen van de zeebodem en met zeepaardjes en al op het strand gedeponeerd, vertelt Pierre Bonnet aan de Texelsche Courant.
Wat moet je doen als je een levend zeepaardje vindt? Doe het zeepaardje in een bak of zakje gevuld met zeewater. Zet het diertje weer uit op een plek waar hij zich met zijn staart aan bodembegroeiing kan vasthouden. In een havenmond of langs een dijk bijvoorbeeld. Als je een zeepaardje vanaf het strand direct terug in het water zet, kan hij moeilijk op eigen kracht verder de zee in zwemmen. De kans is dan groot dat hij opnieuw aanspoelt.
