Verrassend wandelen in veranderend landschap
Auteur: Helm Horsten
Tekst: Helm Horsten. Foto’s: Cindy Kleyn en Helm Horsten
Van het najaar van 2021 tot de lente van 2022 was het een behoorlijk kale boel in De Vlotter. Er klonken ronkende geluiden van graafmachines en tractoren, want beheerder PWN was bezig om het gebied opnieuw in te richten. Het belangrijkste doel was het vergroten van de zoetwatervoorraad en de bescherming daarvan. Intussen zijn we alweer bijna twee jaar verder en neemt duinconsulent Cindy Kleyn ons mee voor een wandeling.
Als startpunt nemen we parkeerplaats Kraaiennest aan de Rijksstraatweg in Heemskerk. Loop vanaf daar de Kruisbergweg in, tot aan het grote informatiepaneel. De Vlotter bestaat uit twee delen. Meteen rechts van de Kruisbergweg zie je het recreatieve gedeelte waar gespeeld mag worden. Cindy is kind aan huis in het gebied. Ze groeide vlak in de buurt op. We slaan linksaf de Elzenweg in, naar het gedeelte waar de natuur haar gang kan gaan.
Water langer vasthouden
Al meteen zien we waar het allemaal om begonnen is bij de herinrichting. Rechts van ons zien we een weide die er in de zomer bloemrijk en groen bijligt maar die in natte tijden zoals nu verandert in een enorme plas. Cindy legt uit: “Door waterberging te combineren met natuurontwikkeling kunnen piekbuien beter worden opgevangen. Dat kan de wateroverlast in de binnenduinrand verminderen.”
“Er zijn in het gebied hoogteverschillen gecreëerd wat een diversiteit aan planten oplevert. In de eerste zomer na de herinrichting zag je overal ruigtekruiden opkomen. En het jaar daarna was het alweer anders. En zo blijft het hier in De Vlotter de komende jaren veranderen, denk ik. Beheerder PWN hoopt dat op den duur zelfs parnassia terugkomt in het gebied. Van die grotere biodiversiteit profiteren ook vogels en insecten, zoals de duinparelmoervlinder.”
Akkers, groenten en bloembollen
We lopen langs percelen waar in het voorjaar schapen grazen, afgebakend met oude zwarte elzen en singeltjes. Bij de vijfsprong aan de bosrand gaan we scherp rechtsaf.
Niet veel verder komen we bij een kleine stuw met links van de weg een peilschaal die aangeeft hoe hoog het water staat. “Het is al bijna niet meer voor te stellen hoe kaal het hier was na de herinrichtingswerkzaamheden, met allemaal net aangeplante boompjes die uit de grond staken.” We komen langs een oud akkerlandje waar in de zomer graan groeit. “Dat soort kleine landbouwpercelen bestonden vroeger wel meer in het duingebied, maar die zie je eigenlijk nauwelijks meer.”
We steken de Kruisbergweg over. Cindy wijst naar rechts: “Dit hele stuk hierachter bestond uit akkertjes waar groenten werden verbouwd. In vroeger tijden lieten de adellijke eigenaren van het gebied daar ook bloembollen planten, waaruit dan in het voorjaar mooie bloemen tevoorschijn kwamen. Van die bollen waren er heel wat in de grond achtergebleven en die kwamen dan telkens in het voorjaar allemaal weer uit. Een heel mooi gezicht. Bij het afgraven tijdens de herinrichting zijn de opgegraven bolletjes verzameld en teruggebracht naar wat nu het recreatieve deel is, vlakbij het witte huisje, waar langer geleden buitenplaats De Vlotter heeft gestaan.”
Erfenis uit de oorlog
Daarna bij een T-splitsing linksaf de Schapenweg in. Iets verderop geeft een betonnen driehoek aan dat we bij de Berkenbosweg zijn aangekomen. De stenen zijn waarschijnlijk een eigen ontwerp van een in Castricum gelegerde Duitse militair. De betonnen driehoeken werden als onderdeel van de Atlantikwall vlak voor de kust opgesteld in lange rijen, bevestigd op lage driepootconstructies. Aan de achterkant zat dan een explosief gemonteerd, vertelt Cindy. Zo moesten ze helpen een geallieerde invasie vanuit de Noordzee te verhinderen.
“Na de oorlog zag een boswachter de ontmantelde driehoekstenen staan, klaar voor afvoer. Hij bedacht dat de stenen prima te gebruiken waren voor het markeren van wegen en paden. Je vindt deze erfenis uit de Tweede Wereldoorlog nu op een heleboel kruispunten in het kustgebied tussen Wijk aan Zee en Bergen.”
We gaan rechtsaf de Berkenbosweg in en lopen na een tijdje bij een kruising rechtdoor het bos uit. Daarna het bos weer in en bij een T-splitsing houden we links aan.
Een nieuwe toren
Kies bij de scheve klimbeuk het linkerpad. We komen weer langs een akker, die er op dit moment in het jaar erg kaal bijligt. Vervolgens naderen we na een tijdje de verharde Watervlakweg. Die steken we over richting de stolpboerderij, in 1874 gebouwd als het hart voor de duinontginning in Heemskerk. Nu is er een restaurant in gevestigd, Gasterij Kruisberg.
We nemen het eerste pad links, gaan dan weer rechts en weer naar links langs de bosrand. De duinontginning van het eind van de negentiende eeuw bleek op een mislukking uit te draaien, waarna het gebied in handen kwam van Jan Hendrik Boelens van der Haer. Hij liet rond 1900 de drie kleine huisjes aan de bosrand bouwen.
Het grote open veld heet het Grote Stuk of het Grote Vlak. Sinds de mislukte ontginning is het Grote Vlak nog een tijdje door lokale pachters gebruikt voor het telen van groente en fruit. Als je nu om je heen kijkt, zie je er schapen, Schotse Hooglanders en paarden grazen. Op andere veldjes kun je ’s zomers ontspannen van het zonnetje genieten of een balletje trappen.
Over de Zwarteweg lopen we het bos in. Om een goed beeld van de omgeving te krijgen, slaan we af richting de uitkijktoren op het duin. De Kruisberg is de hoogste duintop van Heemskerk (26 meter boven NAP). Ooit was de top nog twee meter hoger, maar de bezetter vlakte die in de Tweede Wereldoorlog af voor de aanleg van een uitkijkpost en vernielde ook het theehuis van landeigenaar baron Van Tuyll van Serooskerken.
De vorige uitkijktoren stamde uit het jaar 2011, maar die moest al in 2020 worden gesloopt wegens bouwvalligheid. Wij beklimmen de nieuwe toren, die er nu pas een jaar staat, en genieten van het uitzicht om ons heen.
Hondengrafjes
Via de trap aan de andere kant van de toren lopen we weer naar beneden. Na het wildrooster rechtsaf. Jan Hendrik van Boelens van der Haer, destijds eigenaar, gebruikte het gebied aan het begin van de twintigste eeuw vooral om te jagen. Iets verderop werden na zijn dood zijn trouwe viervoeters Fifine en Arthur begraven. Ook die plek heeft de laatste tijd meer aandacht gekregen, zegt Cindy. “De hondengrafjes vielen vroeger nooit zo op. Je moest echt weten dat ze er waren, als je ze wilde zien. Nu staat er een hek omheen met een informatiebordje erbij.”
Iets verderop stopt ze even. De begroeiing is hier minder dicht. We ervaren de rust. “Hier zitten altijd heel veel vogels. Je kunt er in het voorjaar lekker in het gras liggen, in het zonnetje, met al hun gekwetter om je heen.” Buig mee naar rechts en loop rechtdoor naar de kruising met de Watervlakweg.
Hoogteverschil
Ga de Boerderijlaan in. Daarna bij de T-splitsing rechtsaf. We komen weer uit bij de scheve klimeik. Vanaf daar vervolgen we onze weg terug we via hetzelfde pad als waarover we eerder hebben gelopen.
We naderen weer het open deel waar tot voor kort nog tuinbouw werd bedreven. Dit is het deel van De Vlotter dat nu voor recreatie is bedoeld. “Je merkt het misschien niet heel erg tijdens het wandelen, maar het terrein is hier een stuk lager dan waar we net liepen.” Het verschil zie je vooral aan het water, dat hier in dit seizoen overvloedig aanwezig is. In de drogere perioden in de zomer zijn hier de speelvelden. Vanaf hier lopen we weer terug naar het informatiebord waar we onze wandeling zijn begonnen.
Blijven veranderen
De Vlotter is een gebied dat na de herinrichting door PWN volop in ontwikkeling is. De komende jaren zal het steeds van aangezicht blijven veranderen. Door de seizoenen heen zorgt het overvloedige water dat hier geborgen wordt, of juist het gebrek daaraan voor een steeds andere beleving van het landschap. Een gebied vol verrassingen en afwisseling.
Bijlage: routekaartje 2023
