Auteur: Gert van der Laan
Rust en ruimte. Bijzondere plekken. Interessante ontmoetingen. Zomaar enkele indrukken van een week rondfietsen door de duinen en langs het wad door de drie westelijke Waddeneilanden en de Kop van Noord-Holland. Startpunt is Castricum. Van daaruit gaat de tocht van mijn partner en mij noordwaarts door de duinen.
Op weg door de Noord-Hollandse duinen
De bordjes van de lange afstand fiets kustroute wijzen ons de weg door en langs de Noord-Hollandse duinen. Het is een goed gemarkeerde route, waardoor je om drukke plaatsen heen geleid wordt. Je waant je in een wereld zonder auto’s. Bijzonder om het oprukkend zand vanuit de Kerf in de duinen tussen Bergen en Schoorl te zien. Fietsers worden gesommeerd af te stappen vanwege ‘overstekend duin’.
Verrast waren we over de ontwikkeling van de nieuwe Hondsbossche Duinen, aangelegd aan de zeezijde van de oude zeewering. Er is een verbinding tussen de Schoorlse- en Pettemerduinen gemaakt, waardoor het één van de langste aaneengesloten duingebieden van Nederland is geworden. Alleen vanuit de binnenduinrand o.a. bij natuurreservaat De Putten (ontstaan door kleiwinning voor aanleg van de dijk) is de oude Hondsbossche Zeewering nog te zien. Het is een gevarieerd, reliëfrijk nieuw landschap geworden met begroeide en jonge stuivende duinen, een duinvallei en een strand met verschillende breedtes. Door verstuiving is het duin al 3 meter hoger dan bij de aanleg in 2015. Een beleving om hier doorheen te fietsen!
Texel in stukjes
Vanaf de veerboot passeerden we het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). Een onderzoeksinstituut met meer dan 300 medewerkers, vaak te horen als deskundigen bij o.a. Vroege Vogels; een groot onderzoeksschip lag er afgemeerd. We fietsten langs de nieuwe Prinshendrikzanddijk tot Oudeschild. In plaats van de dijk daar te verhogen en te verbreden is een kunstmatig duin buitendijks opgespoten, 3 km lang. Hetzelfde principe als bij de Hondsbossche Duinen: ‘Nature based solutions’, zoals de Nederlandse baggeraars dit met trots noemen. Het eindresultaat lijkt erg op de natuur zoals die vroeger was vóór de aanleg van de dijk: een nieuw duinlandschap tegen de oude dijk en een kwelderlandschap aan de zeezijde, inclusief een lagune en een zandbank, waar veel vogels rusten, fourageren en ook broeden. Een mooi en interessant tochtje onder het genot van een concert van strandvogels.
In het Natuurcentrum De Marel bij Waalenburg, een weidevogel-reservaat midden op het eiland, wachtte een verrassing: een rijk geïllustreerd boek over Texel geschreven door de duinconsulenten van Duinbehoud op Texel; Adriaan en Sytske Dijksen: ‘Texel in stukjes’. Vooreen nichtje kochten we het prachtige Kleurboek Natuur Texel, ook van Sytske’s hand, waarbij op de website van de uitgeverij een lijst te vinden is met de namen van dieren, bloemen en paddenstoelen uit het kleurboek.
Naast het fietsen aan duin- en waddenkant van het eiland hebben we een mooie wandeling gemaakt vanaf het uitkijkpunt van de Slufter. Aan het eind van de Slufterweg het strand op om de Muy heen en langs de zanddijk terug (10,5 km beschreven in Crossbill Guide Wadden).
Op de noordpunt van Texel in Cocksdorp hebben we het Vogelinformatiecentrum bezocht. Van hieruit worden vogelexcursies georganiseerd. Het informatiecentrum is gecombineerd met een verrekijkerwinkel met een verrassend groot assortiment en deskundige advisering.
Voor een wandelroute op Texel, beschreven door duinconsulent Marcel Wijnalda en Erika van der Velde, vanaf de boot langs de Mokbaai tot palviljoen 9, klik hier.
Avontuurlijk is de oversteek van Texel naar Vlieland met de Vriendschap, een omgebouwde garnalenkotter met geringe diepgang om het Eierlandse gat over te steken naar de Vliehors. De houten steiger bij de vuurtoren is een bezienswaardigheid; na de vaartocht aan land gaan op de Vliehors is een uitdaging. De schipper zoekt een aanlegplek die diep genoeg is om de passagiers op het strand af te zetten. Soms lukt dit niet met droge voeten en vorig jaar moest de reddingboot er een keer aan te pas komen. Op onze tocht ging het goed!
Vlieland, de Eilandschilder en Betzy: eigenzinnig, bijzonder, prachtig!
Op Vlieland wacht de Vliehors Expres die ons met de fietsen 12 km verder brengt over de grootste zandvlakte van Noordwest-Europa, tevens oefenterrein van de Koninklijk Luchtmacht, en bij het Posthuys afzet. Vandaar fietsen we door naar het dorp. We spreken met de Eilandschilder van Vlieland, Michael Horn. Bij zijn benoeming tot Eilandschilder door de Gemeente Vlieland kreeg hij een expositie van zijn werk in Museum Tromp’s Huys aangeboden en verscheen een boek met zijn schilderijen. In zijn werk probeert hij de rust en ruimte van het eiland te vangen. Hij schildert op grote doeken zee en lucht; de objecten, een meeuw, een eiland in de verte, een zeppelin, zijn klein. ‘Wij mensen vinden de duinen erg belangrijk en groots maar vanuit het zicht van de zee zijn het gewoon kleine dingen die gewoon ergens aan de rand liggen’.
De van oorsprong Noorse kunstenares Betzy Akersloot-Berg (1850 -1923) kwam vanwege de liefde in 1896 naar Vlieland. Ze was leerling van Hendrik Willem Mesdag en een fanatiek zee- en strandschilder. Met haar echtgenoot bewoonde ze het Tromp’s Huys, het huidige Museum Tromp’s Huys, een oude admiraliteitswoning uit de tijd van de Oost-Indische Compagnie en één van de weinige bewaard gebleven kunstenaarswoningen in Nederland. Ter gelegenheid van haar 100 ste sterfdag is er dit jaar een tentoonstelling over haar werk en persoon: ‘Vlieland en Betzy: eigenzinnig, bijzonder, prachtig!’
Naast de overweldigende natuur is er ook veel cultuur op Vlieland te vinden zoals het Museum Tromp’s Huys, de Eilandschilder, een Eilanddichter die rondleidingen in het spoor van Slauerhoff verzorgd en de troubadours van het eiland (ensemble Drijfhout).
We wandelen door de Kroonspolders en hebben vanuit de vogelkijkhut zicht op een vogelvluchtgebied, in dit seizoen met veel broedende vogels. We zien veel brandganzen met hun jongen en ook een steltlopertje, dat we als beginnende vogelaars niet goed konden thuisbrengen. Samen met een beginnende vogelfotograaf, Anita ten Kleij, kwamen we er uit: het moet een zilverplevier zijn!
Voor een wandelroute door het diverse duinlandschap van Vlieland, beschreven door duinconsulent en ecoloog Piet Zumkehr en Miranda Schuchhard, klik hier.
Terschelling, het oudste Groene Strand, de Boschplaat en de Vogelwachters
Varend naar Terschelling zie je als eerste het Groene Strand. Deze vlakte is aan het eind van de 19e eeuw ontstaan doordat een zandplaat (de Noordsvaarder) met West-Terschelling vergroeid raakte. Het gebied tussen de plaat en het vasteland kreeg vanwege de ontstane begroeiing de naam het Groene Strand. Het is een bijzonder natuurgebied op Terschelling en een geliefde broedplaats voor verschillende weidevogels, zoals de grutto, de tureluur, de kievit en dwergstern.
Door verstoring door wandelaars van broedende vogels, liep het aantal weidevogels op de Noordsvaarder drastisch terug. In samenspraak met eilanders en eilandgasten heeft Staatsbosbeheer beschermende maatregelen genomen, onder andere een duidelijke afbakening tijdens het broedseizoen, wat de rust voor de vogels heeft teruggebracht en de aantallen broedparen weer heeft doen groeien.
Mooi van de Waddeneilanden is dat ze een duinkant en waddenkant hebben: mooi voor een rondfietstocht! Met laagwater fietsen we van West-Terschelling langs de Waddenkust naar Oosterend en hebben zicht op uitgebreide wadplaten met enorme zwermen foeragerende vogels. We zien ook enkele lepelaars. Voorbij Oosterend kom je op de Boschplaat in een andere wereld. Fietsen mag, maar is lastiger en wandelen is de manier om dit aan de natuur gelaten deel van Terschelling te verkennen. Bij een wandeling in dit seizoen zie je duizenden rupsen op het pad. Desgevraagd vertelden de Vogelwachters Japke en Lenie de Boer ons over de bastaardsatijnrups. Deze rups heeft, net als de eikenprocessierups, irriterende brandharen die soms allergische reacties van huid, ogen en bovenste luchtwegen veroorzaken. Het is geen nieuw fenomeen: Japke vertelde dat ze als kind met haar schoolklas de duinen in ging om de rupsen te bestrijden. Met een snoeischaar knipten ze de spinsels los die later vernietigd werden. Ze kregen er een dubbeltje per spinsel voor en van de opbrengst werd het schoolreisje betaald!
Vogelwachters
Staatsbosbeheer Terschelling werkt in het broedseizoen en in de zomermaanden al ruim 10 jaar met vrijwilligers als vogelwachter op de Boschplaat. Op twee verschillende locaties staan de zogenaamde vogelwachtketen. Deze keten worden gedurende 20 weken iedere week door een ander duo bemand. Rond de keten zijn de duindoorns verwijderd ten gerieve van de vogelwachters. De voornaamste rol van de vogelwachters is gastheerschap naar bezoekers en toezicht op het gebied. Als aanvulling op de groep vrijwillige vogelwachters van de vaste wal werden in 2020 zo’n 20 eilanders opgeleid tot vrijwillige vogelwachter op de Boschplaat. Staatsbosbeheer wil hiermee inzetten op het vergroten van betrokkenheid van eilanders bij de Boschplaat. In de 4-daagse cursus werd kennis verworven over de plant- en diersoorten van de Boschplaat en de ecologie, cultuurhistorie en landschapsopbouw van de Boschplaat.
Japke en Lenie vertelden met aanstekelijk enthousiasme over het velduilpaar dat ze iedere avond tegenover de vogelwachtkeet op de Boschplaat horen en zien vliegen. En over de broedende kiekendieven en – iets zorgelijker – over de groeiende populatie reeën in het gebied, exoten voor Terschelling.
De meest bijzondere verstoring was dat ze een groep kano-vaarders hadden gesignaleerd die het Amelander Gat hadden willen overvaren. Door vermoeidheid konden deze niet verder, hadden hun tentjes maar op het de Koffiebonenplaat tussen de strandbroeders opgezet en wilden een kampvuurtje aansteken. Japke was in gesprek gegaan over de verstoring die dit met zich mee zou brengen en samen met de door haar opgeroepen boswachter – tevens BOA – kon ze met de kanovaarders een compromis bereiken waarbij zowel hun veiligheid als die van de vogels zo goed mogelijk gegarandeerd werd.
We steken de stuifdijk over naar het strand, bekijken het drenkelingen-huisje en lopen via het strand terug naar de fietsen. We komen geen mensen tegen en de ontmoeting met de jonge zeehond op het strand is des te specialer; ze blaft echt!
Terug langs de kust
Vanuit Harlingen fietsen we met laagwater en wind in de rug langs de waddendijk naar Kornwerderzand. We zien honderden rosse grutto’s en strandlopers. De Afsluitdijk is door de werkzaamheden aan o.a. de vismigratie afgesloten voor fietsers. Maar eens per uur verzorgt de gratis speciaal daarvoor omgebouwde fietsbus de overtocht naar Den Oever, een comfortabel alternatief! We vervolgden de tocht langs de waddendijk om Wieringen tot het Balgzand en worden verrast met een waarschuwingsbord voor overstekende jonge kluten.
Bij Van Ewijcksluis volgen we de fietspaden naar Petten, waar we de Hondsbossche duinen weer opzoeken en via Bergen aan Zee huiswaarts naar de vertrouwde Bakkummer duinen gaan.
Een reis met veel indrukken en hoogtepunten, maar het overheersend gevoel is een van rust, ruimte en schoonheid; Wijs met de Waddenzee en Dol op de Duinen!
