Dankzij plaggen, verwijderen van struweel, maaien en de terugkeer van stuifduinen, herstelt lokaal de duinnatuur. Maar duurzaam, landelijk herstel moet komen van een forse reductie van de stikstofbelasting. De belangen zijn groot: voor de biodiversiteit en het zeker stellen van recreatie en toerisme van miljoenen kustbezoekers. Acht vragen over stikstof.
Ronald van Wijk
Wat is stikstof?
Een reukloos gas dat relatief onschadelijk is voor de mens en de natuur. Stikstof bindt zich aan andere stoffen, waardoor ammoniak, stikstofoxiden en nitraat ontstaan. Die stoffen verzuren de bodem, bemesten de bodem en vervuilen de lucht. In de vorm van nitraat, belandt stikstof bovendien in het grondwater.
Waar komt stikstof vandaan?
Met een aandeel van 46% is de landbouw (op het land) de grootste veroorzaker van stikstof in de lucht. Import vanuit het buitenland is goed voor 32%. Huishoudens en het wegverkeer nemen beide 6,1% voor hun rekening. De rest komt van scheepvaart, industrie en afvalverwerking. (Bron: RIVM). Berekeningen door de landbouwsector, waarbij ook de stikstof depositie op de grote wateren wordt meegerekend, geeft een ander beeld, maar ook in die berekeningen is de stikstof depositie veel hoger dan de natuurlijke achtergrondwaarde.
Wat doet stikstof in de natuur?
Het verrijkt de voeding van de bodem en veroorzaakt daar verzuring. Daardoor raken natuurgebieden bedekt met dichte grasmatten en struweel. De natuur wordt daardoor minder divers. Met als gevolg dat soortenrijkdom (biodiversiteit) aan planten, dieren en insecten afneemt. Nitraat in het grondwater is nadelig voor de drinkwatervoorziening. Van de 221 punten voor drinkwaterinname is ons land, zijn er 52 vervuild door onder andere nitraat. Als fijnstof in de lucht, veroorzaakt stikstof bovendien longaandoeningen.
Hoe komt stikstof in de natuur?
Door neerslag vanuit de lucht, de zogeheten depositie. Die heeft zich jarenlang opgehoopt in de bodem. Daardoor zijn natuurgebieden aangetast. De stikstofbelasting wordt uitgedrukt in mol (moleculair gewicht) per hectare. Die bedraagt in Nederland gemiddeld 1.500 mol per hectare.
Vlieland door Kaja van Rhijn.
Welk effect heeft stikstof specifiek in de duinen?
Door de overwegend zuidwesten wind is de stikstofneerslag in de duinen lager dan gemiddeld: 1.300 mol per hectare. Dat is aanzienlijk meer dan de kritische grens voor kalkrijke (Max. 1.071 mol) en kalkarme grijze duinen (714 mol), die de EU heeft aangemerkt als natuurgebieden met een hoge prioriteit van bescherming. Voor embryonale en witte duinen en vochtige duinvalleien geldt hetzelfde: de stikstofneerslag is te hoog. Door vergrassing en struweelvorming loopt de biodiversiteit terug en verdwijnen stuifduinen. De oorspronkelijke duinnatuur is daardoor aangetast.
Welk effect hebben stikstofbeperkende maatregelen op de duinen?
Snelheidsverlaging naar 100 km/u (-1 mol), sanering van varkenshouderijen (-3 mol) en minder eiwitrijk veevoer (- 3 mol) leveren nauwelijks iets op. Een halvering van de veestapel brengt de belasting weliswaar terug met 345 mol, maar ook dat is nog niet voldoende om de teloorgang van de duinnatuur tegen te houden.
Is er een oplossing voor het stikstofprobleem in de duinnatuur?
De stikstofbelasting zal nog vele jaren te hoog blijven. Voldoende terugdringen lukt op de lange termijn alleen met blijvende maatregelen voor alle bronnen van stikstofuitstoot en is dus een zaak van lange adem. Gelukkig helpen de maatregelen om de klimaatverandering tegen te gaan en de energietransitie ook om de uitstoot tegen te gaan. Een meer circulaire landbouw legt ook gewicht in de schaal. Om de periode te overbruggen totdat de stiksneerslag voldoende is teruggebracht, moeten er maatregelen komen om de duinnatuur weerbaarder maken. Dat houdt in: duinvorming aan de zeezijde, sleuven aanbrengen in de zeewering om de duinen te laten stuiven, uitbreiding van de duinnatuur aan de binnenrand door bollengrond en verouderde vakantieparken om te zetten in duinnatuur en het verbeteren van ecologische verbindingszones.
Reductie van de stikstofbelasting eist een hoge tol. Wegen de baten op tegen de lasten?
De kust trekt jaarlijks miljoenen toeristen en recreanten. De natuur waar zij op af komen dreigt door de stikstofbelasting teloor te gaan. Zo slachten we de kip met de gouden eieren. Als belangrijk leefgebied voor een grote verscheidenheid aan planten, vogels, insecten en zoogdieren, is herstel van de duinnatuur bovendien een voorwaarde om een verdere afname van de biodiversiteit in ons land te stoppen. Met een reductie van stikstof in de lucht stellen we bovendien ons drinkwaterbronnen zeker en pakken we longziekten aan.
