Het watersysteem van een deel van Terschelling ging het afgelopen jaar letterlijk op de schop voor project Waterpracht. Sloten zijn ondieper gemaakt en hebben glooiende, natuurlijke oevers gekregen. Doel is meer water voor de natuur en een betere waterkwaliteit.
“Vanaf 2022 is Staatsbosbeheer op meerdere plekken op Terschelling aan het werk om het natuurlijk watersysteem te herstellen. “Waterpracht is hét grootste project van de afgelopen paar jaar” vertelt boswachter Joeri Lamers van Staatsbosbeheer, die ons rondleidt. “Het is gefinancierd door de Europese Unie.” Bij het dorp West-Terschelling gaat het daarbij om het herstel van het Groene strand, de Groene landen en het bos van West. Bij Oosterend gaat het om een sloot door een duinvallei.
Voorstudie
Aan het plan ging een gedegen studie vooraf. Staatsbosbeheer en Wetterskip Fryslân hebben samen een eerste plan opgesteld, dat vervolgens door het Wetterskip is doorgerekend. “We willen natuurlijk niet dat de bomen in het bos dood gaan of de kelders in het dorp onderlopen, doordat wij de waterstanden te veel verhogen.”
Stukje historie
Joeri Lamers gaat terug naar begin vorige eeuw om een idee te geven hoe de oorspronkelijke natuur eruit zag. Hij haalt daarvoor Dr Jac. P. Thijsse aan die in 1924 schreef: “Ik kan mij nog heel goed het Groene Strand bij West herinneren, zoals het was voor dertig jaren en hoe er destijds een waterloop vrij uitstroomde op het strand, afkomstig uit de valleien van de Noordwestpunt. Soms drongen de stormvloeden het beekje terug en golfde er zeewater in de buitenste vallei ….“ Rond die tijd begon Staatsbosbeheer met het ‘ontginnen’ van de duinen en de aanplant van bossen. “Er zijn toen met de hand kilometers sloot gegraven door de duinen om de ‘woeste gronden’ te gelde te maken voor de bos- en landbouw. Die sloten lagen er voor de start van ons project nog bijna op de centimeter nauwkeurig bij zoals ze zijn aangelegd.”
Communicatie
“Voorafgaand aan het project hebben we de mensen uit de omgeving goed geïnformeerd over de plannen. Omdat dit precies in de coronaperiode viel, hebben we twee digitale informatieavonden gehouden. In een excursiefilm hebben we het gebied op dat moment getoond en informatie gegeven over de geplande maatregelen. Zodra het kon, hebben we echte excursies georganiseerd. Dat is erg op prijs gesteld. Nu spreken mensen ons zelfs op straat aan om te vertellen hoe mooi ze het vinden.”
Bescherming van het dorp
Het project begon in 2022 met de aanleg van een ring van betere stuwen en bredere duikers rondom het dorp, zodat het water daar bij hevige regenval sneller weg kan stromen. “We hebben nu onze handen vrij in het gebied verder van het dorp af, waar de natuur op nummer een staat.” De stuwen zorgen er namelijk voor dat het bos en duingebied juist een hogere waterstand hebben dan het dorp en de moestuinen. Langzaam maar zeker verandert het bos, niet alleen door de veranderde grondwaterstand, maar ook doordat er selectief naaldbomen tussenuit zijn gehaald. Er groeien steeds meer berken en elzen.
Sloten en kwel
Van nature kwam er veel mineraalrijk kwelwater aan de oppervlakte. De diepe sloten vingen het kwelwater weg en voerden het snel af richting de Waddenzee. ”We hebben de diepe, rechte sloten voor zover mogelijk ondieper gemaakt en waar nodig een stuw geplaatst. Hierdoor stijgt de grondwaterstand weer. De duinnatuur is namelijk gebaat bij mineraalrijk grondwater. Ook heeft de natuur nu minder last van droge periodes. Dat komt te goede aan planten, zoals de dotterbloem, grote boterbloem en galigaan. Wat zich precies aan flora en fauna ontwikkelt, is nog afwachten. Maar onze verwachtingen zijn hoog gespannen.” Joeri neemt ons mee langs plaatsen waar de sloten zijn aangepast. Op het eerste oog ziet het er wat kaal en modderig uit, maar de boswachter is enthousiast. Hij wijst naar plaatsen waar bruinkleurig kwelwater omhoog komt en IJzer afbrekende bacteriën een zilverglimmend vliesje op het wateroppervlak vormen. “Kijk, hier komt het mineraalrijke kwelwater aan de oppervlakte. Dit gebeurt vaak al binnen een paar dagen na de ingreep”, legt hij uit.
Op het Groene Strand is de waterstand jaarrond verhoogd en er stroomt minder water weg naar de zee dan voor de ingreep. Dit is goed voor de vogels en planten. In de Groene Landen vindt er zelfs hoogveenvorming plaats door de sterke kweldruk. “Er komt zoveel kwelwater omhoog dat regenwater niet in de bodem kan wegzakken. Hierdoor gaat er veenmos groeien. Op sommige plekken is dit al wel 20 tot 30 centimeter dik. Dat is uniek voor de Wadden.”
Invloed van de zee
Het water dat via de sloten uit het duin- en bosgebied rondom West-Terschelling stroomt, komt via het Groene strand uit bij de Waddenzee. “Voorheen liep dit via een duiker, maar we hebben nu weer een open verbinding met de zee gemaakt. Het water kan nu over de hele strandovergang stromen. Hier zorgt een brug over het natte gedeelte ervoor dat wandelaars met droge voeten de overkant kunnen bereiken. Bij stormtij kan het water ook landinwaarts, helemaal tot aan de Groene landen komen.” De boswachter schat in dat dit zo’n tien keer per jaar gebeurt.
Toekomst vol verwachting
Joeri Lamers verwacht dat er over een paar jaar flink wat typische duinplanten te zien zijn. “Ik hoop dat de draadgentiaan, dotterbloem en parnassia, die nu al in het gebied voorkomen, zich zullen uitbreiden. Ik verwacht ook het strandduizendguldenkruid en de gevlekte orchis. In en rondom het bos zullen meer natte duinbossen gaan groeien.” Natuurlijk heeft het project ook invloed op de broedvogels: “Misschien zien we hier straks wel weer broedende watersnippen of zomertalingen. Wat dat betreft ga ik ervan uit dat de natuur ons gaat verrassen!”
Uniek project
In het project Waterpracht gaat het over het minder diep maken van in het verleden gegraven afwateringskanaaltjes. “Dit speelt met name in duingebieden waar in het verleden veel bossen zijn aangeplant, zoals de duinen van Texel, Schoorl en het Noord-Hollands Duinreservaat. Ook daar lopen er afwateringskanaaltjes in het duingebied en liggen er kansen voor natuurherstel”, vertelt Marc Janssen, directeur van Stichting Duinbehoud. Hij vindt de schaal waarop het project op Terschelling wordt uitgevoerd uniek langs de kust.
