van Rijnland natuurlijk op sterkte
Tekst: Frans H. Micklinghoff
Tussen strand en duinen ligt een ongeveer 200 meter brede strook die de naam ‘zeereep’ draagt. Een woest en wild gebied waar talloze belangen strijden om voorrang, zoals een dynamische kustverdediging en natuurbescherming. Het hoogheemraadschap van Rijnland, verantwoordelijk voor de zeereep van Scheveningen tot IJmuiden, heeft zijn beleid voor de zeereep vastgelegd in een nieuwe ‘Kustnota’, met daarin visie en doelstellingen voor de zeewering.
Het hoofddoel van het hoogheemraadschap van Rijnland is de waterveiligheid van de zeewering te garanderen, in de Kustnota als volgt samengevat: ‘Het op het wettelijke vereiste niveau houden van de waterkerende functie van de zeewering, nu en in de toekomst, tegen zo minimaal mogelijke onderhoudskosten en beheersinspanningen en met het oog ook gericht op andere belangen”. En dat komt er onder meer op neer dat “we natuurlijke processen gebruiken om ervoor te zorgen dat de zeewering ook op termijn voldoende sterk blijft’. Want het is belangrijk het kustbeleid zo te voeren dat de kust ook in de verre toekomst de veiligheid van het achterland kan garanderen, óók met de grote veranderingen die op ons afkomen. De zeespiegel zal fors stijgen, volgens het KNMI tot het eind van deze eeuw met 1,2 meter. Maar als Antarctica versneld smelt, komt een stijging van twee meter (of méér) in zicht. Zeker is dat er in de komende decennia wel héél veel zand voor suppletie nodig is (zoals de zandmotor bij Kijkduin).
Recent aangepakt
In de Rijnlandse zeereep zijn de zwakke schakels in Noordwijk (in 2008) en in Katwijk (2013) al aangepakt door de aanleg van een dijk-in-duin-constructie.
Begin 2017 hebben meer dan 60 organisaties en overheden het Nationaal Kustpact ondertekend. Met dat Kustpact streven de ondertekenaars naar een balans tussen ontwikkeling van de kust en het beschermen van haar kernkwaliteit en collectieve waarden. Zo heeft in strandreservaat Noordvoort natuur voorrang. De strandwandelaar wordt hier verleid over het duin te lopen, waardoor het strand een rustplaats wordt voor vogels en zeehonden die onze kust aandoen. Rijnland staat ervoor open ook op andere plekken zo’n groen strand te realiseren.
Uitgangspunten
De hoofddoelstelling van het kustveiligheidsbeleid vanuit het Rijk is: ’Duurzame handhaving van de veiligheid van het achterland tegen overstromingen vanuit de zee’. Kerntaak van het hoogheemraadschap van Rijnland is het bewaken van het peil en de kwaliteit van de boezemwateren en het keren van het rivier- en zeewater. Het handhaven van de basiskustlijn is een taak van Rijkswaterstaat, die beoordeelt of er voldoende zand aanwezig is in de basiskustlijnzone en of deze eventueel aangevuld moet worden (door zandsuppletie of aanleg zandmotor). Hierdoor vindt er geen erosie van de kust meer plaats en wordt het achterliggende duingebied behouden. De voorkeur ligt bij deze zanderige maatregelen, en zo min mogelijk bij harde infrastructuur zoals dijken. Door dit dynamisch kustbeheer wordt met de wind zand vanaf het strand de eerste duinenrij in geblazen. Deze verstuiving van strandzand naar en over de eerste duinenrij is belangrijk voor het in evenwicht houden van het duingebied met het oog op de te verwachte zeespiegelstijging.
Waterkering groeit aan
De duinen in het gebied van Rijnland voldoen aan de veiligheidsnormen doordat de duingebieden heel breed zijn en er een overmaat aan zand ligt dat als waterkering kan worden bestempeld. Bij natuurgebieden ontstaan de laatste jaren aan de zeezijde van de oude zeereep nieuwe duinenrijen. En er stuift nu, in vergelijking met de vorige eeuw, doelbewust meer zand van het strand richting het duin. Ofwel: de waterkering groeit aan en gaat dus niet achteruit in sterkte. Rijnland schrijft in zijn Kustnota: ’We meten dat de duinen hier elk jaar gemiddeld met 10 tot zelfs wel 30 kubieke meter zand per jaar per strekkende meter aangroeien. En dat is ruim voldoende om mee te groeien met de (te verwachten) zeespiegelstijging. Wat hierbij meespeelt is dat er nauwelijks (zware) stormen zijn geweest. Alles wat aangegroeid is, is ook blijven liggen en niet tussentijds teruggespoeld naar zee. Dus dat is wel iets om rekening mee te houden: we hebben het getroffen de laatste jaren.’
Een van de mogelijke gevolgen van deze aangroei kan zijn dat het huidige hek, waarachter de zeereep begint, wel eens meer zeewaarts verplaatst zou moeten worden, zodat de duinvoet verder ongestoord kan aangroeien. Echter, op sommige stukken strand komen weinig mensen, waardoor een hek daar minder noodzakelijk is. Uit de Kustnota van Rijnland blijkt ook dat strandbezoekers regelmatig vragen of het hek niet kan worden weggehaald. ’Dit is op een aantal plekken inderdaad mogelijk. Dat scheelt dan ook in onderhoud’. Anderzijds kan op sommige plekken het hek eenvoudig niet verdwijnen omdat daar in de zeereep grote grazers lopen. Overigens is gebleken dat de aanwezigheid van grote grazers de waterkerende functie van de zeereep nauwelijks aantast.
Beheer
Nog in de jaren vijftig en zestig werd door helmplanters het in de zeereep gearriveerde verse zand vastgelegd. Maar al tientallen jaren wordt er geen helm meer aangeplant, helm groeit op natuurlijke wijze in stuivend zand.
In de zeereep bevinden zich nogal wat relicten uit de Tweede Wereldoorlog, de bunkers van de Atlantikwall. Zij zijn veelal ondergestoven, liggen niemand in de weg en het hoogheemraadschap van Rijnland heeft dan ook geen plannen om deze massieve betonkolossen te verwijderen. Overigens worden deze oorlogsrestanten druk gebruikt door vleermuizen die hier genieten van een ongestoorde winterslaap.
In de Kustnota lezen we dat in het beheersgebied van Rijnland er twee relatief zwakke plekken in de zeewering ter hoogte van een natuurgebied zijn. Uit onderzoek blijkt echter dat de huidige aangroei van het duin voldoende is om ook hier op termijn het duin op veilige hoogte te krijgen door bevordering van verstuiving. Een voorbeeld van een ingreep om verstuiving te bevorderen (door zogenaamde ‘kerven’) is te zien in de Noordwest Natuurkern in Nationaal Park Zuid-Kennemerland. De zeewering is hier robuust en herstel van dynamiek in de duinen gaat dan ook goed samen met waterveiligheid.
Strandbebouwing zorgelijk
Hoewel op de meeste plekken de zeereep dus aangroeit, is dit bij badplaatsen (zoals bij Zandvoort) veel minder of niet het geval vanwege de bestaande strandbebouwing. Dit is een punt van zorg, want dit heeft grote (negatieve) invloed op de aanstuiving. En hoewel Rijnland hier zorgt voor voldoende duinoppervlak, en in het Kustpact gereguleerd is dat niet overal bebouwing op het strand is toegestaan, is hiervoor nu nog weinig regulering vanuit Rijnland.
Het lijkt Duinbehoud goed als Rijnland strenger gaat toezien op het niet verder uitbreiden van strandbebouwing. Op die manier wordt de natuurlijke aangroei van de kust zo min mogelijk belemmerd. Wel zo veilig voor de toekomst…..
Eerder zijn in DUIN artikelen verschenen over helm (2019-1), Noordwest Natuurkern (2019-2), Spanjaards Duin (2019-3), bouwen met natuur (2020-2) en onderzoek Deltares in zeereep (2020-4).
Dit artikel verscheen in kwartaalblad Duin. Wil je meer weten over de Nederlandse kust? Word donateur en ontvang Duin voortaan elk kwartaal. Of vraag een gratis proefexemplaar aan.
